Ακτινοπροστασία - Ιατρική Απεικόνιση

Δοση ακτινοβολιας στην οδοντιατρικη

Πόση ακτινοβολία θα πάρω γιατρέ; είναι επικίνδυνη;
– Έχει πολλή ακτινοβολία η Πανοραμική που θα κάνει το παιδί μου;
– Η οδοντιατρική τομογραφία έχει δόση σαν μια αξονική τομογραφία;
καθημερινές λογικές ερωτήσεις εξεταζόμενων, ιδιαίτερα γονιών ή εγκύων, και μια προσπάθεια να εξηγήσω τα βασικά.

Θα σας παραπέμψω αρχικά στη σελίδα της Παγκόσμιας επιτροπής ατομικής ενέργειας και στη συνέχει θα προσπαθήσω με δυο λόγια να απαντήσω πιο κατανοητά από ότι συνήθως.

https://www.iaea.org/resources/rpop/health-professionals/dentistry/radiation-doses

Ειδικά για τα παιδιά υπάρχει ο οργανισμός Image Gently αφιερωμένος στην ενημέρωση γονιών αλλά και επαγγελματιών σχετικά με την ακτινοπροστασία των παιδιών. Συμμετέχουμε από το 2014 στο πρόγραμμα.

https://www.imagegently.org/Procedures/Dental

Δυό λόγια λοιπόν για τις μονάδες μέτρησης που προκαλούν σύγχυση ακόμη και στους γιατρούς.
Η δόση μετρημένη από το μηχάνημα είναι μια αντικειμενική δόση εισόδου και η μέτρηση γίνεται σε
Gy (Gray), mGy, μGy. Σαν μέτρο σύγκρισης είναι πολύ χρήσιμο για εμάς αλλά πρακτικά αδιάφορο για τις στοχαστικές επιπτώσεις στην υγεία σας.
Για παράδειγμα στην οδοντιατρική τομογραφία κωνικής δέσμης (CBCT) διαπιστώσαμε ότι με τα νέα μας μηχανήματα και το πρωτόκολο Ultra Low Dose, σε συγκριτική εξέταση παιδιού πετύχαμε να έχουμε την ίδια ποιότητα εικόνας με το 25% της δόσης της αρχικής εξέτασης.
Το μηχάνημα όμως δεν “ξέρει” τι θα ακτινοβολήσουμε με την δόση αυτή και τις πιθανές επιπτώσεις.
Εδώ υπεισέρχεται η μέτρηση σε mSy, μSy, που μας δίνει την δόση σε συνάρτηση με το όργανο ή περιοχή που ακτινοβολείται. Υπάρχουν συντελεστές που καθορίζουν ότι για παράδειγμα επειδή τα άκρα ή ο εγκέφαλος είναι πολύ ανθεκτικότερα όργανα τα μSy είναι πολύ λιγότερα από όσα αν ακτινοβολήσουμε την κοιλιά. Επίσης έχουν σημασία μελέτες επίπτωσης στην ακτινοβόληση του εμβρύου. Έχει προκύψει ότι οι οδοντιατρικές ακτινοβολήσεις δεν έχουν επίπτωση στο έμβρυο ακόμη και αν δεν έχει μπει καμιά πρόσθετη προστασία. Αυτό αφορά στην ενημέρωση γυναικών που υποβλήθηκαν σε ακτινολογικό οδοντιατρικό έλεγχο και κατόπιν διαπίστωσαν την εγκυμοσύνη. Στις γυναίκες που το αναφέρουν πρέπει πάντα να παίρνουμε μέτρα προστασίας ακόμη και μόνο για ψυχολογικούς λόγους ώστε να αποβάλλουν τους φυσιολογικούς φόβους τους. Όπως φαίνεται από τα links που παρέθεσα, μια πρακτική αναλογία είναι η αντιστοίχηση με την ημερήσια δόση που παίρνουμε καθημερινά από το περιβάλλον. Θεωρητικά η δόση από τα αμιγώς ψηφιακά συστήματα DR, έχουν πολύ μικρότερες δόσεις από τα αναλογικά ή από τα μικτά ψηφιακά CR. Δυστυχώς υπάρχουν πολλά ψηφιακά συστήματα που δίνουν πολύ μεγάλες δόσεις είτε γιατί είναι παλιοί οι αισθητήρες τους και έχουν φθαρεί, είτε ακόμη χειρότερα επειδή δεν έχουν καν άδεια λειτουργίας από την Ελληνική επιτροπή ατομικής ενεργείας (Δημόκριτος) και κατά συνέπεια δεν υποβάλλονται στους απαιτούμενους αρχικούς ελέγχους και επανελέγχους και το προσωπικό δεν είναι εκπαιδευμένο (πχ βοηθός οδοντιάτρου δεν έχει τις γνώσεις να εκτελεί πανοραμικές ή τομογραφίες) ενώ και οι οδοντίατροι απαιτείται να έχουν ειδικές μεταπτυχιακές σπουδές. Να μην ανησυχείτε λοιπόν για τις επιπτώσεις. Να κάνετε σωστές επιλογές και έρευνα για να έχετε την βεβαιότητα ότι η εξέταση γίνεται σωστά και με την λιγότερη δυνατή δόση.

Τέλος αν σας ενδιαφέρει να δείτε την πραγματική διαγνωστική λογική δείτε το:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26730375

Εγκυμοσυνη και ακτινοπροστασια

Το σύνολο σχεδόν των ακτινολογικών εξετάσεων που διενεργούνται στο ιατρείο μας δεν θα προκαλέσουν βλάβη στο έμβρυο αν η μητέρα υποβληθεί σε ακτινολογικό έλεγχο, ακόμη και αν δεν το γνώριζε ώστε να ληφθούν μέτρα προστασίας του εμβρύου.

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΓΚΥΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΜΕ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΤΟ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΚΤΙΝΟΤΕΧΝΙΚΩΝ

ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ

Η δόση ακτινοβολίας στο έμβρυο που αναμένεται να προκύψει από οποιαδήποτε διαγνωστική διαδικασία θα πρέπει να μη εμφανίζει κίνδυνο να προκαλέσει σ’αυτό θάνατο, παραμόρφωση, καθυστέρηση στην σωματική ή διανοητική του ανάπτυξη .
Για το σύνολο των διαγνωστικών διαδικασιών, ή έκθεση του εμβρύου σε δόση περί το 1 milligray αντιστοιχεί σε πολύ μικρό κίνδυνο πρόκλησης παιδικού καρκίνου (μικρότερο από 1/10.000) και θεωρείται αποδεκτός όταν τον συγκρίνουμε με το φυσιολογικά αναμενόμενο ποσοστό γύρω στο 1/500 παιδιά.
Αρα όλες αυτές οι εξετάσεις μπορούν να γίνονται σε εγκύους εφ’ όσον είναι δικαιολογημένες κλινικά και οι δόσεις κρατούνται στα ελάχιστα δυνατά όρια. Ασφαλώς αυτές οι δόσεις δεν δικαιολογούν διακοπή κύησης ειδικά υπό το πρίσμα το ότι αυτή ενέχει και κίνδυνο για την υγεία της μητέρας.
Εκθεση εγκύων σε διαδικασίες με μεγαλύτερες των λίγων milligray δόσεις-στις maximum δόσεις- μπορεί να προκαλέσει διπλασιασμό του κινδύνου παιδικού καρκίνου σε σύγκριση με το φυσιολογικά αναμενόμενο ποσοστό. Ετσι αυτές οι εξετάσεις πρέπει να αποφεύγονται σε εγκύους, αν αυτό είναι εφικτό χωρίς να βάλει σε σοβαρό κίνδυνο την δική τους υγεία. Εντούτοις αν αυτές οι εξετάσεις κρίνονται απαραίτητες, ο κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου παραμένει μικρός (τις περισσότερες φορές κάτω από 1/1000) και διακοπή της κύησης δεν δικαιολογείται μόνο για τον λόγο του κινδύνου από την ακτινοβολία στο αγέννητο παιδί.
Για τις περισσότερες διαγνωστικές εξετάσεις σε εγκύους στις πρώτες 3-4 εβδομάδες που η κύηση δεν έχει ακόμη διαπιστωθεί ο κίνδυνος θα είναι πολύ μικρός (και πιθανώς πολύ μικρότερος από το αν η έκθεση είχε γίνει αργότερα στην κύηση). Ομως αυτές οι λίγες εξετάσεις που δίνουν δόσεις εμβρύου πάνω από περίπου 10mGy ενέχουν κίνδυνο που πρέπει να αποφεύγεται αν είναι δυνατόν και σε πιθανολογούμενη κύηση.
Οι δόσεις ακτινοβολίας διαγνωστικών εξετάσεων σε εγκύους ενέχουν ασήμαντο αμελητέο κίνδυνο πρόκλησης κληρονομικών παθήσεων στους απογόνους του παιδιού.
Παραδείγματα δόσεων στο έμβρυο σε διάφορες διαγνωστικές εξετάσεις.

Εξετάσεις με δόση 0.001-0.01 mGy και πιθανότητα μελλοντικού καρκίνου μικρότερη από 1 σε 1.000.000 εξετάσεις

Κρανίου
Πανοραμική, full mouth
Θώρακος
Μαστογραφία
Θωρακική ΣΣ
Αξονική Τομογραφία Κρανίου
ή τραχήλου

Εξετάσεις με δόση 0.1-1.0 και πιθανότητα 1 ανά 100.000 μέχρι 1 ανά 10.000

Κοιλίας
ΣτομάχουΛεκάνης-ισχίων
Αξονική Θώρακος
Σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς,νεφρών

Με δόση 1.0-10 και πιθανότητα 1 ανά 10.000 – 1 ανά 1000

Διάβαση Παχ.εντέρου
ΕΦ.Πυελογραφία
Α/α ΟΜΣΣ
Σπινθηρογράφημα οστών, μυοκαρδίου
PET scan

Με δόση 10-50 και πιθανότητα 1/1000 μέχρι 1/200

Αξονική τομογραφία λεκάνης, κοιλίας κλπ f PET/CT ολόσωμο

Αρα εξετάσεις της τελευταίας κατηγορίας πρέπει να αποφεύγονται κατά την κύηση εκτός και η υγεία της εγκύου άρα έμμεσα και του εμβρύου, τίθενται σε κίνδυνο με την καθυστέρηση διενέργειας της εξέτασης για μετά τον τοκετό.
Ακόμη και στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να ληφθεί υπ’όψιν πως η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στο άτομο αυτό κατά τη διάρκεια τη ζωής του αυξάνεται κατά 1% αφού το αναμενόμενο ποσοστό είναι περίπου 1 στους 3 ανθρώπους στη διάρκεια της ζωής τους.
Έτσι οι δυο πρώτες κατηγορίες εξετάσεων μπορούν να εκτελούνται χωρίς φόβο ότι θα προκαλέσουν κίνδυνο στο παιδί. Οι κατηγορίες 3 &4 πρέπει να αποφεύγονται αν δεν κινδυνεύει η μητέρα από την αναβολή και εν πάσει περιπτώσει δεν δικαιολογείται διακοπή κύησης με μόνο λόγο την ακτινοβόληση έστω και με τις μεγαλύτερες αυτές δόσεις.

ΑΡΧΙΚΑ ΣΤΑΔΙΑ ΚΥΗΣΗΣ

Αντίθετα με παλαιότερες απόψεις πως τα έμβρυα τις πρώτες 3-4 εβδομάδες ήταν τόσο ευαίσθητα στην ακτινοβολία ώστε αν η εγκυμοσύνη δεν ήταν γνωστή κατά την εξέταση, το έμβρυο είτε δεν θα επιζούσε είτε δεν θα είχε κανένα πρόβλημα, σήμερα γνωρίζουμε πως το έμβρυο στα αρχικά στάδια είναι πολύ ανθεκτικότερο από ότι αργότερα.
Ετσι οι εξετάσεις της 4ης κατηγορίας πρέπει να αποφεύγονται και σε πιθανή εγκυμοσύνη.

ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΑΝΩΜΑΛΙΩΝ ΣΤΙΣ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΓΕΝΕΕΣ ΑΠΟ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Η πιθανότητα γενετικής ανωμαλίας κυμαίνεται μεταξύ 1-6 % φυσιολογικά και αυξάνει κατά
0.012% με τις υψηλότερες δόσεις. Αρα η αύξηση είναι πρακτικά αμελητέα.

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

1. ΚΑΜΙΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ
Προχωράμε στην εξέταση
2. ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΗ ΕΙΝΑΙ ΕΓΚΥΟΣ Η ΠΙΘΑΝΩΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ
Εξετάζουμε το ενδεχόμενο αναβολής μέχρι τοκετό ή μέχρι να αποκλεισθεί κύηση, αλλά έχοντας στο νου ότι το όφελος της μητέρας είναι έμμεσα όφελος του εμβρύου και η καθυστέρηση της εξέτασης μπορεί τελικά να βλάψει περισσότερο το έμβρυο.
Αν η εξέταση γίνει πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ελάχιστη δυνατή δόση.
3.ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΘΕΙ
Αξιολογούμε την κατάσταση ανάλογα με την απαιτούμενη εξέταση και την δόση.

Τι πρεπει να γνωριζουν οι γονεις για την ακτινοβολια

Μια ακτινογραφία θώρακος στο παιδί έχει δόση μέχρι 0.01 mSv.
Αυτή η δόση αντιστοιχεί στην φυσιολογική δόση περιβάλλοντος που θα πάρει το παιδί σε μια μέρα.
Ασφαλώς υπάρχουν εξετάσεις που έχουν σημαντική δόση ακτινοβολίας.
Σας προτείνουμε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.imagegently.org όπου στο σχετικό άρθρο με τίτλο What Parents Should Know, θα βρείτε αναλυτικές χρήσιμες πληροφορίες.

Τι ειναι το Ultra Low Dose™ (ULD);

Το πρωτοποριακό αυτό πρωτόκολλο είναι κατοχυρωμένο από την Φινλανδική εταιρεία Planmeca, από όπου έχουμε προμηθευτεί και για τα δύο ιατρεία μας το ψηφιακό μηχάνημα για όλο το εύρος των οδοντιατρικό εξετάσεων. Η μείωση της δόσης είναι μέχρι και 77% πιο κάτω χωρίς να ελαττώνεται η ποιότητα της εξέτασης. Είναι το πλέον ιδανικό και ασφαλές για όλα τα παιδοδοντιατρικά περιστατικά.

Ποσο ασφαλεις ειναι οι ακτινες Χ;

Σε κάθε κατηγορία εξετάσεων που χρησιμοποιούνται ακτίνες Χ πρέπει να τηρούνται συγκεκριμένα πρωτόκολλα, τα μηχανήματα να είναι σύγχρονα και σωστά συντηρημένα, και οι εκτελούντες να έχουν επάρκεια και επαγγελματική συνείδηση. Επίσης, για όλες τις εξετάσεις ισχύουν κάποιες αρχές, όπως η αρχή της αιτιολόγησης, η οποία εξετάζει την αναγκαιότητα και το αναμενόμενο καθαρό όφελος μιας εξέτασης, και η αρχή της ελαχιστοποίησης ALARA (As Low As Reasonably Achievable), ώστε κάθε διαγνωστικό μέσο να χρησιμοποιεί τέτοιες μεθόδους, που οι δόσεις ακτινοβολίας να παραμένουν όσο το δυνατόν χαμηλότερες. Εάν τηρηθούν οι παραπάνω αρχές, τότε οι εξετάσεις με ακτίνες Χ είναι ασφαλείς.

Τι ισχυει για την ακτινοβολια στα παιδια (πως εφαρμοζεται ο κανονας ALARA στα παιδια);

Τα παιδιά είναι πιο ευαίσθητα στην ακτινοβολία, επειδή είναι σε φάση ανάπτυξης. Άρα εμπιστευόμαστε στον παιδίατρό μας την απόφαση για την αναγκαιότητα μιας εξέτασης. Αυτός

θα ακολουθήσει τις παραπάνω αρχές ακτινοπροστασίας, οπότε δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας. Παρ’ όλα αυτά, θα συμβούλευα τους γονείς να επιλέγουν ιατρεία με σύγχρονα μηχανήματα, που έχουν ειδικά προγράμματα για παιδιά, ώστε η δόση να είναι όσο το δυνατό μικρότερη. Ένα καλό παράδειγμα είναι οι εξετάσεις Full Spine και Full Leg, μέσω των οποίων διαπιστώνεται αν έχουν τα παιδιά σκολίωση ή ανισοσκελία. Αυτές γίνονται με ένα ειδικό σύστημα, ώστε με μια ακτινοβόληση να έχουμε απεικόνιση της σπονδυλικής στήλης και της λεκάνης ή και των κάτω άκρων, όσο ψηλό και να είναι το παιδί. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί θα πάρει λιγότερη ακτινοβολία, από ό,τι με ένα απλό σύστημα, που απαιτεί δύο ή τρεις ακτινοβολήσεις, για να απεικονιστεί ολόκληρη η αντίστοιχη περιοχή.

Ακτινοπροστασια