ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Στις γυναίκες σχετίζεται με τις διαταραχές των οιστρογόνων όπως συμβαίνει

Στους άνδρες τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης που μπορεί να έχει προκληθεί από φαρμακευτική αγωγή για τον υπογοναδισμό ή για τον καρκίνο του προστάτη.

Αξιόπιστη πλήρης ανάλυση

Σε καμία περίπτωση δεν είναι η μέθοδος για προληπτικό έλεγχο (screening test) που μπορεί να υποκαταστήσει την μαστογραφία. Έχει υπεροχή στο να κάνει διαφορική διάγνωση μεταξύ συμπαγών και κυστικών στοιχείων που εμφανίζονται όμοια στην μαστογραφία, όπως και είναι συμπληρωματική μέθοδος, απαραίτητη στις περιπτώσεις πυκνού μαστού – ινοκυστική μαστοπάθεια.

Ο θυρεοειδής είναι ένας από τους βασικότερους αδένες του σώματος. Βρίσκεται στον λαιμό μπροστά από τον λάρυγγα (κάτω από το μήλο του Αδάμ) και αποτελείται από τον δεξιό και αριστερό λοβό, που συνδέονται με τον ισθμό.
Ο θυρεοειδής προσλαμβάνει ιώδιο από το αίμα και συνθέτει ορμόνες (θυροξίνη- τριιωδοθυρονίνη). Οι ορμόνες αυτές εισέρχονται στα κύτταρα και αυξάνουν το μεταβολισμό του οργανισμού και τη θερμοκρασία του σώματος.

Η αύξηση της παραγωγής των ορμονών προκαλεί τον υπερθυρεοειδισμό, ενώ η ελάττωσή τους υποθυρεοειδισμό.

Εκτός από τη θυροξίνη και τριιωδοθυρονίνη, ο θυρεοειδής παράγει και την ορμόνη καλσιτονίνη που παίζει καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση του ασβεστίου στο αίμα. Η αύξηση της τιμής της συνδέεται με το μυελοειδές καρκίνωμα του θυρεοειδούς.

Η πιο συνηθισμένη πάθηση του θυρεοειδούς είναι η βρογχοκήλη (υπερπλασία του αδένα) και συνήθως οφείλεται σε έλλειψη ιωδίου.

Η βρογχοκήλη συχνά συνοδεύεται από συμπαγείς όζους (υπερπλαστικούς), οι οποίοι είναι κυτταροβριθείς και πολλές φορές εκφυλίζονται κυστικά και περιέχουν αίμα ή κολλοειδές (κολλοειδείς όζοι).

Το κολλοειδές είναι φυσιολογική ουσία που βρίσκεται στον θυρεοειδή. Εκεί αποθηκεύονται οι ορμόνες του θυρεοειδούς, συνδέονται με τη θυρεοσφαιρίνη και απεκκρίνονται βαθμιαία στην κυκλοφορία.

ΟΙ ΟΖΟΙ

Οι όζοι της βρογχοκήλης είναι κατά κανόνα καλοήθεις όζοι και αντιμετωπίζονται θεραπευτικά με τη χορήγηση θυροξίνης. Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι πολλές φορές ο καρκίνος του θυρεοειδούς –και μάλιστα ο πιο συχνός από αυτούς, το θηλώδες καρκίνωμα- είναι δύσκολο να διακριθεί υπερηχογραφικά από έναν καλοήθη όζο. Σε πολλές περιπτώσεις οζώδους βρογχοκήλης το θηλώδες καρκίνωμα μπορεί να είναι ο μικρότερος εκ των όζων, με μέγεθος μικρότερο του εκατοστού.

Οι όζοι του θυρεοειδούς συχνά ψηλαφιούνται από τους ίδιους τους ασθενείς ή φαίνονται στον καθρέφτη. Στο υπερηχογράφημα του θυρεοειδούς οι όζοι ανευρίσκονται σε ποσοστό 30-40% ως τυχαίο εύρημα –και κυρίως στις γυναίκες. Η ευαισθησία της μεθόδου (η δυνατότητα δηλαδή των υπερήχων στην ανίχνευση των όζων) πλησιάζει το 100%.

Στο σπινθηρογράφημα, ανάλογα με το αν είναι λειτουργικοί (δηλ. αν παράγουν ορμόνες) ή όχι, χαρακτηρίζονται θερμοί ή ψυχροί αντίστοιχα. Οι ψυχροί όζοι είναι περισσότεροι (85%) και έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι κακοήθεις. Αντίθετα οι θερμοί όζοι σπάνια είναι κακοήθεις. Ο καρκίνος του θυρεοειδούς σε έδαφος οζώδους βρογχοκήλης είναι σχετικά σπάνιος (2%), αυξάνεται όμως η πιθανότητα (4%) σε περίπτωση μονήρους όζου, ιδίως αν είναι ψυχρός στο σπινθηρογράφημα και σκληρός στην ψηλάφηση.

Οι όζοι του θυρεοειδούς έχουν μεγάλη ποικιλία στην απεικόνισή τους με υπερήχους. Ανάλογα με το αν αντανακλούν ή απορροφούν τους υπερήχους χαρακτηρίζονται υπερηχογενείς ή υποηχογενείς αντίστοιχα. Ανάλογα με το σχήμα τους είναι στρογγυλοί ή ατρακτοειδείς, με τη μεγαλύτερη διάμετρο παράλληλη ή κάθετη στον επιμήκη άξονα του θυρεοειδούς. Μπορεί να έχουν σαφές ή ασαφές περίγραμμα, να περιβάλλονται από λεπτή ή παχιά άλω, να είναι συμπαγείς ή κυστικά εκφυλισμένοι. Τέλος, μπορεί να περιέχουν μικροαποτιτανώσεις ή αδρές αποτιτανώσεις ή να είναι αποτιτανωμένοι σε όλη τους την περιφέρεια. Ο έλεγχος με έγχρωμο Doppler τους διακρίνει σε αυτούς που έχουν μόνο περιφερική αγγείωση και σ’ αυτούς που έχουν και περιφερική και κεντρική αγγείωση.

Ύποπτα χαρακτηριστικά θυρεοειδικού όζου θεωρούνται η υποηχογένεια, η ύπαρξη μικροαποτιτανώσεων εντός αυτού, η ύπαρξη αδρών αποτιτανώσεων στο κέντρο του, το ασαφές περίγραμμα, η παχιά και ασύμμετρη άλω, το στρογγυλό σχήμα του ή σε περίπτωση επιμήκους όζου η μεγαλύτερη διάμετρος να είναι κάθετη στον επιμήκη άξονα του θυρεοειδούς. Επίσης, η ύπαρξη κεντρικής και περιφερικής αγγείωσης του όζου στον έλεγχο με έγχρωμο Doppler επιβαρύνει την πρόγνωση, όπως επίσης και η αύξηση του μεγέθους σε συγκριτικά υπερηχογραφήματα παρά τη χορήγηση θυροξίνης. Επιβαρυντικό στοιχείο αποτελεί ακόμα και η υποχώρηση του όζου στην προσπάθεια παρακέντησης (σκληρός όζος), εύρημα που συνηγορεί στην ύπαρξη διαφορετικού ιστού στον θυρεοειδή.
Ατρακτοειδείς κυστικά εκφυλισμένοι όζοι ή όζοι αποτιτανωμένοι στην περιφέρεια σπάνια είναι κακοήθεις. Πάντως, ανεξάρτητα από τα χαρακτηριστικά τους, οι όζοι άνω του εκατοστού συνήθως παρακεντώνται.

Η ΠΑΡΑΚΕΝΤΗΣΗ

Η διαδικασία παρακέντησης του θυρεοειδούς όζου με καθοδήγηση υπερήχων είναι μια απλή διαδικασία (η αίσθηση του εξεταζόμενου είναι περίπου αυτής της ενδομυικής ένεσης).
Μία απλή βελόνα αιμοληψίας (18G) εισάγεται στον λαιμό και παρακολουθείται η πορεία της με υπερήχους ώσπου η άκρη της να εισέλθει στον όζο. Στην συνέχεια αναρροφάται υλικό και αποστέλλεται στον κυτταρολόγο. Η μέθοδος δεν θέλει καμία προετοιμασία πλην της αποφυγής λήψης ασπιρίνης ή αντιπηκτικών, καθώς υπάρχει η πιθανότητα να δημιουργηθεί αιμάτωμα στο σημείο της παρακέντησης. Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός μετά το τέλος της μεθόδου.
Η μέθοδος έχει μεγάλη αξιοπιστία (70-97%) και εξαρτάται από την εμπειρία του ακτινολόγου και του κυτταρολόγου. Συχνά όμως παρουσιάζει ψευδή αρνητικά αποτελέσματα (20%). Για τον λόγο αυτό επιβάλλεται η επανάληψη της μεθόδου ανά διαστήματα. Σε περίπτωση ανεπαρκούς υλικού, αυτό μπορεί να οφείλεται στην κυστική εκφύλιση του όζου.
Η FNA βοηθά επίσης στη διάγνωση του αδενώματος (καλοήθης όζος του θυρεοειδούς ) που απαντά σε ποσοστό 5-10%, όπως επίσης και των εστιών θυρεοειδίτιδος, μιας ιδιαίτερα συχνής πάθησης του θυρεοειδούς, που μοιάζουν με θυρεοειδικούς όζους.
Γενικά η FNA είναι η καλύτερη μέθοδος στη διάκριση των καλοήθων από τους κακοήθεις όζους του θυρεοειδούς.

Στο υπερηχογράφημα της άνω κοιλίας τα όργανα που εξετάζονται είναι το ήπαρ, οι χοληφόροι οδοί, η χοληδόχος κύστη, το πάγκρεας, οι νεφροί, ο σπλήνας, η κοιλιακή αορτή ενώ με τις κεφαλές υψηλών συχνοτήτων (10 MHz) μπορούμε να εξετάσουμε τον πεπτικό σωλήνα (όχι όμως με την αξιοπιστία άλλων εξετάσεων όπως πχ η γαστροσκόπηση και η κολονοσκόπηση) όπως επίσης και το κοιλιακό τοίχωμα.
Η αξιοπιστία των υπερήχων της άνω κοιλίας σε έμπειρους χειριστές πχ στο ήπαρ πλησιάζει αυτών άλλων μεθόδων όπως η αξονική τομογραφία (CT) και ο μαγνητικός συντονισμός (MRI) *
Οι πιο συχνές καλοήθεις βλάβες που ανιχνεύονται με τους υπερήχους στο ήπαρ είναι η λιπώδης διήθηση ( αύξηση λίπους στα ηπατικά κύτταρα), οι κύστεις και τα αιμαγγειώματα, ενώ πιο σπάνια είναι τα αποστήματα και οι κακοήθεις βλάβες (πρωτοπαθείς όγκοι και μεταστάσεις). Οι υπέρηχοι επίσης παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανίχνευση της κίρρωσης του ήπατος.
Οι λίθοι της χοληδόχου κύστεως είναι μία συχνή πάθηση και οι υπέρηχοι αποτελούν την καλύτερη μέθοδο για την ανάδειξη αυτών. Η φλεγμονή του τοιχώματος της χοληδόχου κύστεως (χολοκυστίτιδα) αναδεικνύεται επίσης εύκολα με τους υπερήχους.
Το πάγκρεας (με εξαίρεση του παχύσαρκου ασθενούς) είναι ένα όργανο που επίσης εξετάζεται με μεγάλη αξιοπιστία με τους υπερήχους, ιδίως για την ανίχνευση της παγκρεατίτιδας και του καρκίνου. Πολλές φορές όμως λόγω του αέρα που υπάρχει στο στομάχι και στο έντερο είναι δύσκολο να το ανιχνεύσουμε (μια και οι υπέρηχοι ανακλώνται εξ ολοκλήρου από τον αέρα) με αποτέλεσμα να καταφεύγουμε σε άλλες μεθόδους προκειμένου να το εξετάσουμε με αξιοπιστία. Η πλήρωση του στομάχου με νερό μπορεί να βοηθήσει στην απεικόνιση του παγκρέατος στην περίπτωση που υπάρχει αρκετός αέρας στο έντερο επειδή το πάγκρεας βρίσκεται ακριβώς πίσω από το στομάχι και το νερό είναι καλός αγωγός των υπερήχων.
Οι πιο συχνές παθήσεις των νεφρών που ελέγχουμε με τους υπερήχους είναι οι λίθοι (προκαλούν διάταση του πυελοκαλυκικού συστήματος) και οι κύστεις. Οι νεοπλασίες των νεφρών αναδεικνύονται αξιόπιστα με τους υπερήχους και δύσκολα διαφεύγουν, ενώ η αναγνώριση εστιών πυελονεφρίτιδος απαιτεί εμπειρία. Η διάγνωση της οξείας και της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας γίνεται σχετικά εύκολα με τους υπερήχους.
Ο σπλήνας εξετάζεται πιο δύσκολα συγκριτικά με τα άλλα όργανα γιατί είναι κρυμμένος πίσω από τις κατώτερες θωρακικές πλευρές. Η βαθειά όμως εισπνοή βοηθά να τον εξετάσουμε γιατί συσπάται το διάφραγμα και ο σπλήνας έρχεται πιο χαμηλά και απεικονίζεται καλύτερα. Κυρίως μας αφορά το μέγεθός του που αυξάνεται σε παθήσεις του αίματος και στην πυλαία υπέρταση (πάθηση του ήπατος).
Στους όγκους που ανιχνεύουμε στα συμπαγή όργανα της άνω κοιλίας (ήπαρ, πάγκρεας, νεφρούς, σπλήνας) είναι πολλές φορές δύσκολο να διευκρινίσουμε αν είναι καλοήθεις ή κακοήθεις. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να βοηθήσουμε εξετάζοντας την αγγείωση του όγκου με triplex ή χορήγηση σκιαγραφικού ενδοφλεβίως. Η βιοψία των οργάνων με βελόνα και λήψη υλικού είναι επίσης μία μέθοδος που χρησιμοποιούμε με τους υπερήχους προκειμένου να γίνει ταυτοποίηση μιας βλάβης.
Ο έλεγχος του οπισθοπεριτοναϊκού χώρου με τους υπερήχους δεν είναι πάντα εύκολος, ιδίως αν ο σωματότυπος του ασθενούς δεν βοηθάει (υπέρβαρος εξεταζόμενος) ή παρουσία μεγάλης ποσότητας κοπράνων ή αέρα στο έντερο του εξεταζόμενου. Αν όμως λείπουν οι δύο αυτοί παράγοντες μπορούμε να ελέγξουμε το ανεύρυσμα της κοιλιακής αορτής ή διογκωμένους λεμφαδένες.
Βλάβες στα επινεφρίδια ανιχνεύονται αν έχουν μέγεθος πάνω από δύο εκατοστά, ενώ η οπισθοπεριτοναϊκή ίνωση ανιχνεύεται σε αρκετές περιπτώσεις.
Η περιτοναϊκή κοιλότητα ιδίως σε αδύνατα άτομα εξετάζεται με μεγάλη αξιοπιστία με τους υπερήχους, έτσι μπορούμε να αναδείξουμε την ύπαρξη ασκιτικού υγρού, φλεγμονές του εντέρου (σκωληκοειδίτιδα ή εκκολπωματίτιδα) ή ακόμα και κακοήθεις όγκους του εντέρου.
Στα κοιλιακά τοιχώματα οι υπέρηχοι μπορούν να ανιχνεύσουν την ύπαρξη λιπωμάτων ή να αναδείξουν κήλες ( ομφαλοκήλη, βουβωνοκήλη).
Τέλος σε όρθια θέση μπορούν να ανιχνεύσουν την ύπαρξη υγρού στις υπεζωκοτικές κοιλότητες ή ακόμα και στο περικάρδιο.
Με την βοήθεια των υπερήχων μπορούν να γίνουν με χρήση ειδικών βελονών βιοψίες των οργάνων της κοιλίας ή να παροχετευθούν με ειδικούς καθετήρες συλλογές εντός της περιτοναϊκής κοιλότητας.

*R.A. Kane, H.E. Longmaid and P. Costello et al., Noninvasive imaging in patients with hepatic masses: A prospective comparison of ultrasound, CT and MR imaging
RSNA Scientific Program 1993

Στο υπερηχογράφημα κάτω κοιλίας ελέγχουμε τα όργανα της κάτω κοιλίας και κυρία την ουροδόχο κύστη, την μήτρα και τις ωοθήκες και τον προστάτη.

Τα πιο συχνά ευρήματα της ουροδόχου κύστης είναι το θήλωμα και οι κυστίτιδες, όπως και η κύστη εκ προσπαθείας (που προκαλείται από την υπερτροφία του προστάτη).

Από την μήτρα συχνά ευρήματα είναι τα ινομυώματα, ενώ με μεγάλη αξιοπιστία απεικονίζεται το ενδομήτριο, η πάχυνση του οποίου στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση πρέπει να ελέγχεται με απόξεση.

Από τις ωοθήκες συχνότερα απαντώνται οι κύστεις, η πάχυνση του τοιχώματος των οποίων αναδεικνύεται με μεγάλη ακρίβεια με τους υπερήχους, έτσι ώστε σε ορισμένες περιπτώσεις να συνεχίζεται ο έλεγχος και με άλλες απεικονιστικές μεθόδους, ώστε να μην διαφύγει μία κακοήθεια.
Οι φυσιολογικές σάλπιγγες δεν φαίνονται στους υπερήχους. Εάν όμως αυτές διογκωθούν (υδροσάλπιγγα , πυοσάλπιγγα ) απεικονίζονται με μεγάλη ακρίβεια.

Με τους υπερήχους κάτω κοιλίας μπορούμε να προσδιορίσουμε μόνο την υπερτροφία του προστάτη, ενώ ο καρκίνος δεν αναδεικνύεται με τους υπερήχους κάτω κοιλίας. Ο βαθμός της υπερτροφίας επηρεάζει το υπόλειμμα ούρων που ανευρίσκεται στην κύστη, στην μετά ούρηση εξέταση.
Εάν προκύψουν ευρήματα στην εξέταση της κάτω κοιλίας ο έλεγχος μπορεί να συμπληρωθεί με ενδοκολπικό ή διορθικό υπερηχογράφημα.
Φλεγμονή του παχέως εντέρου, όπως η σκωληκοειδίτιδα και η εκκολπωματίτιδα μπορούν να αναδειχθούν με τους υπερήχους, ενώ οι νεοπλασίες του παχέως εντέρου όταν αναδειχθούν έχουν ήδη μεγάλο μέγεθος.